Bağımlılık
En kısa tanımı ile bağımlılık bir şeyin bireye zarar vermesine rağmen kullanmaya devam etmesidir. Bağımlılığının çok çeşidi bulunmaktadır. Alkol, uçucu madde, uyuşturucu, kumar, internet en yaygın olan bağımlılık çeşitleridir. Bağımlılığın oluşmasında aile, çevre, sosyal yapı gibi birçok etmen etkilidir. Bağımlılık süreci bireyin bağımlı olduğu nesne her ne ise ilk olarak denemesi, geçen zaman içerisinde kullanmanın artması, daha sonra kötüye kullanımı ve en sonunda bireyin o nesneye bağımlı olması ile sonuçlanır.
Bağımlı Çocuğa Sahip Ebeveynler Yaşadıkları Psikolojik Süreç
Aile çocuğunun herhangi bir madde kullanımı olduğunu öğrenmesi ile ciddi duygusal problemler yaşamaya başlar. Ebeveynlerin çocukların üzerinde kurulmuş büyük hayalleri vardır. Özellikle çocukları için iyi bir gelecek hayal ederler. Çocuk üzerine kurulmuş bütün büyük hayallerin, umutların ve planların yıkımı söz konusudur. Anne ve baba ilk başta içinde bulunduğu çöküntü ile yaşadığı hayal kırıklığına anlam aramaya çalışır. Ebeveynler aklından geçen “Bunu kendine neden yapıyorsun?” ve ya “Ben nerde hata yaptım?” gibi sorularla boğuşur. Bu sırada çocuğunun bedenine, hayatına verdiği zarardaki payını ve zararın etkilerini düşünür. Bu sorulara cevap bulmak aile için bir yandan zor diğer yandan da ciddi suçluluk, üzüntü gibi ağır ruh hali kaynağıdır. Yaşanılan bu zor süreçte hissedilenler sonrasında ailenin genelde aklına toplumun baskısı, madde kullanımının yasal olmaması durumu, çocuğunu bekleyen yasal süreç gibi sorunlar eklenir. Ailenin henüz çözüm bulamadığı ve kendi içinde sindiremediği suçluluk, çocuğunun geleceği için korkması gibi ağır duygular çözülmeden aile çevre baskısı, etraftaki diğer insanlar, iş arkadaşları, belki kendi ailesinin çocuğunun bu durumda olması ile ilgili ne düşünecekleri gibi ağır sorular da eklenmektedir. Toplumun çocuğun bağımlı olmasına bakış açısı ailenin utanç duygusunu yaşamasına neden olur. Yaşanılan yoğun suçluluk ve utanç duyguları yüzünden ebeveynlerin kendilerini çevreden uzaklaşmalarına sebep olur.
Ebeveynlerin Davranış Şekilleri
Genel olarak yaşanılan yoğun çökkünlük sonrasında ebeveynler durumla mücadele etmek için çeşitli kararlar alırlar.
1-Kimse Öğrenmemeli Bu Bir Aile Sırrı
Aile çevredeki hiç kimse yaşanılan durumu bilmemeli öğrenmemeli şeklinde bir tutum sergiler. Bu düşünceyi benimseyen aileye göre anne, baba ve çocuk haricinde çocuğun madde bağımlılığı hakkında kimse ile konuşulmaz, bilgi alınmaz, yardım başvurusunda bulunulmaz. Fakat çocuğun madde kullanımı aile yakınları, komşular, okul çevresi tarafından planlandığı şekilde saklanılamaz. Ebeveynlerin çocuğu korumak için seçtikleri bu yol iki taraf için de etkili bir yöntem değildir.
2-Bu Bir Sorun Ama Kısa Zamanda Çözebiliriz
Ebeveynler bir sorunun varlığının kabulündedir. Fakat bu sorunun çok kısa bir zamanda çözülebileceğine inanmaktadır. Çocuğun madde kullanımını bırakması için sadece ebeveynlerinin desteğine ihtiyacı olduğunu düşünür. Anne ve babanın genel inancı bu sorundan kurtulmak için sadece kısa bir zamana ihtiyaçları olduğudur. Aslında bu tutumu benimseyen aile çocuğun madde bağımlısı olduğunu içten içe kabullenmemektedir. Genelde bu şekilde davranan ailenin çocuğunun bağımlılık tedavisinden çok yüksek beklentileri olmaktadır.
Araştırmalara göre aileler çocuğunun madde kullandığını, çocuğun madde kullanmaya başlamasından en az iki yıl sonra farkına varmaktadır. Bu durumda ailede bir suçlu aramak veya yukarıda bahsedilen davranış şekillerinden birini seçmek ailenin içinde yaşadığı duruma olumlu bir çözüm yolu değildir. Çocuk madde kullanımına ailenin vereceği tepkiyi bildiği için aileden madde kullanımını en iyi şekilde gizler. Yaşadığımız ülkede yakınlarımızdan birinin herhangi bir maddeye bağımlı olması çok rahat karşı karşıya kalabileceğimiz bir durumdur. Bu yüzden ailelerin yasa dışı maddeler, bu maddelerin etkileri, kullanım sonrasında yaşanacak sonuçları, hayatlarında oluşacak değişiklikler hakkında bilgi sahibi olmalı ve bu bilgileri çocuklarına aktarmalılar.
Madde Kullanan Çocuğun Anne Babası Nasıl Davranmalı
Araştırmalara göre madde bağımlısı bireylerin kendi sorumluluğunu almama, sorumluluğunu başkalarına yükleme, kurallara uymama, hayır deme problemi, düşük sorun çözme becerisi gibi ortak karakteristik özellikleri bulunmaktadır.
Bu yüzden;
- Çocuğunuzun farklı olduğunu kabullenin. Onu anlamaya çalışın. Çocuğunuzun bir şekilde kendi doğrularını yaşamaya çalıştığının farkına varmalısınız. Eleştirirken çocuğun kendisini değil davranışını eleştirmeye özen gösterin.
- Konuşurken sadece kötü yönleri üzerine odaklanmayın.
- Çocuğun mutlaka yaptığı olumlu davranışları ebeveynler tarafından dikkate alınmalı ve övülmelidir.
- Çatışmaları çözerken dikkatli olun. O veya siz öfkeli iken tartışmayı devam ettirmek yerine sakin zamanı bekleyin. Çatışmaları ertelemeyin sadece o sakinken çatışılan durumları konuşmak daha yararlı olacaktır.
- Duygularınızı kontrol etmenin yeni yöntemlerini araştırın.
- Çocuğu sorunlu bir şekilde kabul etmek yerine, sevgi, ilgi, aileye güven ihtiyacı olduğunu unutmayın.
- Çocuğunuza sınırlar ve kurallar koyun.
- “Hayır” deme becerisi edinmesini sağlayın.
Uzm.Adli+Klinik Psk. Ebru Çorbacı
