6 Temmuz Perşembe akşamı Kıbrıs konferansı çerçevesinde gerçekleştirilen Crans Montana’da son yemek olarak da değerlendirilen çalışma yemeğinde, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres’in notları arasında Kıbrıs Sorunu için üç paragraflık hazır bir çözüm anlaşması taslağı vardı. Bahse konu çözüm taslağında tarihi ve stratejik anlaşmaya değiniliyordu. “Taslak” başlığıyla, çözüm taslağı şöyle başlıyordu: “Bu gece Kıbrıs Sorunu konusunda içeriğinin taraflarca açıklanacağı tarihi bir anlaşma sağlanması başarıldı”. Tabi ki, Birleşmiş Milletler referandumların gerçekleşme tarihine de hazırdı, bunu taraflara da önerdiler: 19 Kasım 2017.
BM Genel Sekreteri’nin elinde tuttuğu bu kağıtta Guterres çerçevesinde değinilen altı temel nokta-başlıkla ilgili, prensip anlaşması ile ilgili notlar vardı. Çözüm taslağı, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’nin Perşembe gün sabahtan itibaren Kıbrıs Sorununun başrol oyuncuları ile gerçekleştirdiği baş başa görüşmelerin sonuçları idi. Çok tartışılan yemek başladığı zaman Genel Sekreter tarafların kırmızı çizgilerini, verecekleri tavizlerin son sınırlarını, istediklerini biliyordu.
Işık vardı
Antonio Guterres son yemekte hakim olan gergin/polemik atmosferini görerek – yapıcı bir görüşme olmuyordu, soğukkanlılık, anlaşma için istek yoktu, ayrıca karmaşa, yüksek tonlar hakimdi – kağıdı onlara sunmak ve hazır bir metin üzerinde gözlemler/yorumlar/değişiklikler yapmalarını istemek yerine tarafların huzurunda çözüm anlaşması yazmaya başlamanın daha yararlı olacağını değerlendirdi. Ayrıca taraflarca hakemlik için suçlanmaya isteği yoktu. Bu nedenle, önce tarafların talepleri ve kırmızı çizgilerini oluşturan görüntüyü biçimlendirdiği ve sonra bunları yazılı olarak ortaya koyduğu, 4 Haziran tarihinde New York’ta gerçekleştirilen Anastasiadis-Akıncı görüşmesinin başarılı taktiğini izledi.
Herkes biliyordu
BM Genel Sekreteri’nin aklında olan anlaşma yaklaşık olarak küçük değişiklilerle birlikte Pazartesi gün netleştirilen Guterres çerçevesi idi. Eide Crans Montana’da tarafların sonucun özüne değil, nihai sonuca varmak için yol bulamaması nedeniyle anlaşma sağlanmasının başarılmadığında ısrar ediyor, Birleşmiş Milletler temsilcisi anlaşmanın içeriğini herkesin bildiğini iddia ediyor. Eide’nin 22/7/2017 tarihinde Kıbrıs Rum Haber Ajansı ABD Muhabirine verdiği röportajda çok ayrıntılı bir şekilde tarif ettiği gibi: “Gerçekte, herhangi bir köprü kurucu fikir ortaya koymadık. Bunun aksine, katılanların birinden veya daha fazlasından dinlediklerimizi aldık ve yakınlaşma olana kadar, herkes için bir buluşma noktası bulmaya çalıştık. Dört seviyeli yaklaşımı düzenledik – evet – fakat paketin tüm unsurları taraflarca ortaya kondu. Genel Sekreterin Crans Montana’da esas katkısı bu altı konunun burada ayrıca sadece bir paket şeklinde çözülebileceğini söylemekti. Çözümü engelleyen bu olayın trajedisi, nihai sonuç olabilecek şey değildi, bu nihai sonuca ulaşmaktaki güçsüzlük, zaaftı. Sanıyorum ki, nihai anlaşmanın ne olacağını biliyorum. Sanıyorum ki Nikos Anastasiadis de biliyor ve sanıyorum ki Mustafa Akıncı biliyor ve Çavuşoğlu ve Kotzias da nihai sonucun neye benzeyeceğini biliyorlardı. Ve benim kendi kişisel görüşüm hepsi bununla birlikte yaşayabileceklerdi. Fakat oraya varamadık, çünkü olayları bir sıraya nasıl koyabileceğimiz için mücadele ettik. Ve bundan dolayı üzülüyorum”.
Çipras Gelmeye Hazırdı, Anastasiadis eglelledi
Bu arada Yunan Başbakan Çipras’ın Kıbrıs sorunu ile ilgili Başbakanlar düzeyinde gerçekleşecek konferansa katılmak için Crans Montana’ya veya başka bir yere gelmeyi kabul etmeye hazır olduğu artık açıklığa kavuştu. Anastasiadis, Çipras’ın Birleşmiş Milletlere olumlu cevap vermesini engelledi.
Anastasiadis’in Aleksis Çipras’ı ve iki garantör devletin başbakanlarını konferansa istememesinin gerçek nedeni, uzlaşmalarda “hayır” demelerinin imkansız olacağı türden baskılara maruz kalmalarından korkması idi, çünkü bunun yeni bir referandumda Kıbrıslı Rumlar tarafından onaylanmayacağına inanıyordu.
Yunanistan – Türkiye için hediyeler
Ayrıca, Avrupa Komisyonu Dışişleri ve Güvenlik Teşkilatı Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini’nin Kıbrıs Sorununun dış boyutu ile ilgili konularda esnek olmalarına yardımcı olmak için Yunanistan ve Türkiye’ye yönelik girişimler yaptığı da açıklığa kavuştu. Atina, eğer Kıbrıs sorunundaki görüşmeleri kolaylaştıracaksa kendi sorumluluğunda esneklik yapabileceğini teyit etti, ve Ankara Türkiye – AB Gümrük Birliği anlaşmasının geliştirilmesi talebinin kısmen karşılanacağı yönünde teyitler aldı. Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Kotzias’ın “Nea Selida” ve “Fileleftheros” Gazetelerine verdiği (23/7/2017) röportajda konu ile ilgili olarak söylediği şey oldukça karakteristiktir. Türkiye-Avrupa ilişkilerinde Türkiye’ye baskı unsuru olarak değerlendirilebilecek bir zemin olup olmadığı ve tartışma altında olan Gümrük Birliği’nin genişletilmesi konusu ile ilgili kendi tutumunun ne olduğu hakkındaki bir soruya Kotzias şu cevabı verdi: “Görüşme sürecinin devamını görüşmek için geçtiğimiz Salı ve Çarşamba gün Kıbrıs’taydım. AB-Türkiye Gümrük Birliği de konular arasındaydı. Türkiye’nin Kıbrıs’tan sonra AB’ni de bölmeye çalışmayacağı şartı ile, Türkiye’ye yaklaşık 60 milyarlık ciro getirebilecek bu konunun hayata geçirilmesine katkı sağlamamız gerektiğini değerlendiriyorum”.
“Taslak Anlaşma”
BM Genel Sekreteri 6 Temmuz Perşembe akşamı 7 Temmuz Cuma gün doğumu tarafları Kıbrıs sorununun temel başlıklarında- dikenli konularında bir çözüm çerçevesine ulaşmaları konusunda ikna etmek için çok büyük bir çaba gösterdi. Çözümün “taslağı” metninde “eğer bu gece bir anlaşmaz olmazsa bu kağıt işe yaramazlar sepetine atılacak” diye yazıyordu. Sabah 3:15 civarında BM Genel Sekreteri tarafların ortak görüşü ile yemeği kapatmaya ve Kıbrıs konferansının başarısızlığını duyurmaya karar verdi. “Yemek sırasında tüm duyduklarımdan sonra konferansın devamı için herhangi bir umut görmüyorum dedi. Katılımcılara bununla hemfikir olup olmadıklarını sordu ve onlar da bunu onayladılar. Kapalı ve çok özel bir yemekti. Size söyleyebileceğim şey odadaki herkesin hiçbir yere gidilmediğini anlamış olmalarıdır. Karşılıklı güvenin kötüleştiği oldukça açıktı… Atmosfer, insanların birbirleri için konuştukları ton ve konuşma şekli vatanlarını birleştirmeleri söz konusu olan insanlara uymuyordu”. BM Genel Sekreteri’nin Kıbrıs Özel Danışmanı Espen Barth Eide Kıbrıs Rum Devlet Haber Ajansına verdiği röportajda konferansın son saatlerini bu şekilde tarif etti. Bununla birlikte, “Politis”in çok güvenilir bir diplomatik kaynaktan elde ettiği bilgilere göre, Kıbrıs sorununun çözüm taslağı çöp kutusuna atılmamakla kalmadı, ayrıca taraflar sonbaharda Kıbrıs için yeni ve son bir konferansta büyük olasılıkla bunu yeniden karşılarında bulacaklar.
