Bu projenin amacı, 1963-1964 ve 1974’te meydana gelen trajik olayların sonucunda listelenen şahısların gömü yerinden çıkarılması, kimliklerinin belirlenmesi ve iade edilmeleridir. Bu proje, her iki toplumdaki kayıpların akrabalarının sevdiklerinin kalıntılarını iade etmek içindir bu uzun süren keder ve belirsizlik halinin sonlandırılmasına olanak sağlayacaktır.
Kayıp Şahıslar Komitesi (Kazı yeri )
Kendinizi tanıtabilir misiniz?
Benim adım Yusra Eminoğlu arkeoloğum. Kayıp şahıslar komitesinde altıncı senem bitecek, DAÜ mezunuyum. Altı yıldan beri hem buradaki ekiplerde hemde Rum tarafındaki ekiplerde arkeolog olarak çalışıyorum.
İşinizle alakalı bize biraz bilgi verebilir misiniz?
Tabi ki, komitenin toplamda dokuz tane ekibi vardır, yedi tanesi Kuzeyde iki taneside çoğunlukla Güneyde çalışan ekiplerdir. Bütün ekipler iki toplumludur, genelde dört arkeolog olur her ekipte ikisi Kıbrıslı Türk diğer ikiside Kıbrıslı Rumdur, bir tanede operatör vardır. Bize gelen bilgiler ihbarlar doğrultusunda komitenin genel iki toplumlu asistanları ve koordinatörlerin aldığı ortak kararlar sonucunda yerler belirlenir, kazılacak yerler karar verilir ona görede her ekip belirli yerlere gönderilir ve kazıya başlanılır.
Ne kadar sıklıkta ihbarlar alırsınız?
Bu sıklıkla alakalı değil de daha çok sürekli bir bilgi akışı vardır. Bizim araştırmacılarımız vardır artık araştırmacılar dışında bize gönüllü ihbarda bulunan şahitlerde olur, kulaktan duyma bilgiler olabilir yada bire bir olaya şahitlik etmiştir, bu şekilde gönüllü ihbarlarda olur sürekli bir bilgi akışı sağlanır. Biz hiçbir zaman oturup bilgi beklemeyiz kazıya gitmek için belirli planlar çerçevesinde kazılar hep devam eder, aynı zamanda araştırmacılarımız bilgi toplamaya devam eder bunlar değerlendirilir ve bilginin güçlüğü doğrultusuna göre kazılar listeye alınır. Kazılar altı aylık dokuz aylık bir yıllık gibi hep proğramlar hazırlanır. Şu an yaptığımız kazı bittikten sonra nereye gidileceğimiz hep bellidir. Ayrıca kazı yaptığımız yerlerde bizede gelen bilgiler olur çünkü genelde halk çekinebilir resmi olarak bilgi vermeye yada gidip konuşmaya. Bizim 181 ihbar hattımız var ama bazıları bizim kazı yaptığımız yerden geçerken görüpte kendi bildiği bilgileri bizede söylerler. Böylelikle çoğu zaman bizde bilgiler alırız.
Bazen ihbar etmekte çekinen insanlar olabilir siz buradan onlara birşeyler söylemek ister miydiniz?
Kesinlikle çekinilecek veya korkulacak bir şey yoktur. Biz zaten kişinin isminin ne olduğunu sormayız, söylenilse bile araştırmacılar tarafından gizli tutulur hatta bire bir konuşmak istemeyenler içinde 181 ihbar hattımız var o şekilde de ihbar yapabilirler. Dediğim gibi biz Kayıp Şahıslar Komitesi olarak kesinlikle bu olayların kimin yaptığını değil kayıpların nerede olduğuyla alakalıyız, tek amacımız kayıplara ulaşabilmek ve bir an önce zaman daha fazla geçmeden geri kalan kayıplarada ulaşmaya çalışmaktır.
Günde kaç saatlik bir iş yaparsınız?
Saatlerimiz sekiz buçuktan dört buçuğa kadar sürer. Sabah Lefkoşadaki ofiste toplanılır ve herkes ekiplerine dağılır. Herkesin ekibi çoğunlukla sabittir. Herkesin ayrı arabası ve aletleri vardır o şekilde oradan dağılır ve herkes arazisine gider.
Her verilen ihbarda olumlu sonuçlara ulaştınız mı ?
Maalesef hayır, gün geçtikçe bu durum zorlaşır yıllar geçtikçe şahitler azalır ve zaman geçtikçe yerler değişir ve bu şekilde bilgilerde biraz zayıflama olur. Bir çok yerde kazılmıştır, 63 74 yılından sonra doğada çok değişim oldu, evler yapıldı, yollar yapıldı ,ağaçlandırılma yapıldı bu yüzden bilgilere ulaşmak gün geçtikçe güçleşti. Mesela bir örnek vereyim on yeri kazarsınız belkide sadece o kadar yerden sadece bir tanesinde bulursunuz yani bu yalan ihbar olarak değilde doğal sebeplerden dolayı bir etkilenme yaşanır. Örneğin şu an kazdığımız alan 80li yıllardan sonra ağaçlandırılmış ve bizim baktığımız gömü yeri bir toplu mezar 74 döneminden aradığımız bir toplu mezardır, tamamen değişmiş bir alandır. Göz şahiti olsa bile gelip o noktayı hatırlaması çok zordur.
Eklemek istediğiniz başka birşey var mı?
Bizim komite olarak tek çağrımız bir bilgi duyan, gören herhangi bir şekilde aklında en ufak bir ipucu bile olan kişiler komiteye ulaşsın. Yüz yüze görüşmek istemeyen ihbar hattından bize ulaşsın çünkü yıllar geçtikçe git gide bu durum daha çok zorlaşıyor. Kayıpların geri kalanına ulaşmak ve hale daha ailelerin bazı kayıpları bulunamadı bu yüzden bu ailelere yardımcı olmak bizim en büyük görevimizdir.
Kendinizi tanıtabilir misiniz?
Merhaba, benim adım Giannis Ioannu 2006 dan beri Kayıp Şahıslar Komitesinde çalışıyorum. 2006 dan beri dışarda kazı yapılan yerlere katılıp kayıplarımızın kemiklerini araştırıyorum. Gördüğünüz gibi yaptığımız iş zor bir iştir çünkü günün bütün günü hep dışarlardayız ve hava şartların nedeniyle etkileniyoruz ama bu zorluk kayıplarımızın kemiklerini bulduk sonra tükeniyor.
İşiniz hakkında bize biraz bilgi verebilir misiniz?
Arkeologların işi araştırmacıların topladığı bilgilere göre bize yer söylenilir bizde verilen bilgiye göre ilk olarak oraya gider ve yer tespiti yaparız sonra burada gördüğünüz gibi kazı yapmaya başlanılır. Bazı noktalara makinelerin yetişmediği taktirde biz arkeolog grubu olarak kendi malzemelerimizle kazı yapmaya devam ederiz gerek kürek olsun gerekse çapa. Bu süreçte kemiklere ulaşabilirsek makinelerin işlemesi durdurulur ve biz ellerimizle kemik araştırılmasına başlarız, bunun devamında bulduklarımızı fotoğraf olarak çekeriz ve laboratuvara göndeririz, bu olay laboratuvarda da devam etmeye başlar. Yaşadığımız en büyük sorunlardan biride bilgilerdir çünkü bize verilen gömün bilgilerinin kesinlik oranının yüksek olmasını isteriz. 40-50 senede çok şey değişti, çoğu şahit azaldı, bazıları ise tam olarak gömü hatırlamıyorlar bu nedenden dolayı insanlardanda rica ederiz bize ne kadar yardım edebilirlerse etsinler.
Sürekli ihbarlar alıyor musunuz?
Bilgiler sürekli araştırmacılar tarafından toplanılır ama bazen bize gelen bilgilerde olur çünkü dışarda işlediğimiz için insanlar kazı yapılan yerden geçtikleri zaman bize bilgide bulunabilirler bizde bunları değerlendiririz ve bilgileri içeriye aktarırız.
İnsanlara burada bir çağrıda bulunmak ister miydiniz?
Umarım insanlarımız bildiği bilgileri aktarır çünkü ne kadar fazla insan Kayıp Şahıslar Komitesine bilgi verilirse o kadar kolay diğer kayıplarımızada ulaşırız ve umarım insanlar bize yardımcı olur yaptığımız işin insancıl bir iş olduğunu anlarlar ve bilgiler daha çok artar çünkü biz diğer kayıplarımızında bulunmasını isteriz.
Kayıp Şahıslar Komitesi (Laboratuvar)
Kendinizi tanıtabilir misiniz?
İsmim Deren Çeker, Mağusalıyım 2006 yılından itibaren kayıp şahıslar komitesinde çalışmaya başladım,ilk beş yılım arazide takım liderliği yaparak geçti daha sonra laboratuvara geçtim.Beş yıldır buradayım yani toplam 10 yıldır Kayıp Şahıslar Komitesinde çalışıyorum.
İşiniz hakkında bahsedebilir misiniz?
Laboratuvardaki işim insan kemiklerinden profil elde etmektir, iskeletleri inceleyerek yaş, boy, cinsiyet, uzunluk patolojik durumlar belirlemek ve kişilerin kimliklendirilmesine yardımcı olmak, travmalarda buna dahildir.
Ne kadar sıklıkta ihbarlar alıyorsunuz?
O konu ile arazi araştırmacılarımız ilgilenirler yani biz laboratuvar olarak bu kısımda pek dahil değiliz yani bunlar araştırmacıların görevleridir. Buraya gelmeden önce bazı basamaklar vardır, ilk olarak olay araştırmacılarda başlar, araştırmacılar şahitlerle konuşur, şahitlerle konuştuktan sonra yerler belirlenir sonra arkeologlara bu yerler gösterilir, arkeologlar belirli yerleri kazdıktan sonra birşeyler bulduktan sonra laboratuvara getirilir, bize gelmeden önce arada iki üç basamak vardır. Biz araştırma kısmıyla nasıl ilgileniriz, diyelim ki buradaki buluntular mesela işte üç kişi tahmin edilirken biz iki kişi olduğunu farkederiz ve geri araştırmacılarımıza döner bilgilendiririz ve daha çok araştırma yapılmasını öneririz çünkü her zaman böyle gördüğünüz gibi iskeletler tam değildir onları biz birleştiririz. Laboratuvarla araştırmacıların ilişkisi bunlardır.
Alınan ihbarlar sizin için yeterli mi?
Bu ihbarlar yeterli değil, bu konuda küçük yayınlar, röportajlar falan oldu, televizyonlarda da sanırım bunun bilgisi verildi. Fakat insanların endişe etmek gibi bir durumları olmamasını isteriz, bizim burada yapmış olduğumuz olay birşeyin suçlusunu bulmak değildir. Bizim buradaki amacımız şu an burada gördüğünüz insanların kimliği yoktur ve ailelerinin kim olduğunu bilmiyoruz sadece onlara onları geri vermek istiyoruz, biz vakanın kim tarafından gerçekleştirildiğini yani açık söyleyim katilin kim olduğunu yargılamak bize düşen bir kısım değil. Ayrıca biz kişinin kim olduğuyla ilgilenmiyoruz, bizim bütün sorunumuz şahitlerin ölmeye başlamasıdır çünkü siz bire bir görgü şahitiyseniz bana yeri daha güzel gösterirsiniz belkide hiç tereddüt etmeden yada koskoca bir yer göstermektense belirgin yerler gösterirsiniz, ama bunu size başka biri anlattığı zaman siz artık bocalamaya başlarsınız ve ne kadar birinden birine geçerse bu birinci derecede bilgiler zamanla net tesbitler kaybolmaya başlar. Ayrıca eklemek isterim ki bunu bir ihbar olarak algılamayınız bu bir vicdani ve bir insanlık görevi olarak algılamaları lazım ben şahsen bunu ihbar olarak görmüyorum, bunu sadece yardım olarak görüyorum. Bunları her insanın düşünmesi lazım, benim babam hiç bilmediğim bir yerde olsaydı, bir mezarı olmasaydı ne hissederdim acaba? O insanların bu yaralarını bence iyileştirmek lazım, yaraları kapatamayız ama iyileştirebiliriz. Bu yüzden insanlar bunu ihbar olarak algılamasın. Hiçbir şekilde isim de yazılmıyor bunlar vicdani ve insani bir görevdir.
Kıbrıslı Rumlar ile birlikte mi çalışıyorsunuz?
Evet, diğer taraftaki odada Türk koordinatörü var buradaki odada ise Kıbrıslı Rum koordinatörü var. Biz Teodora ile yaklaşık on senedir birlikte çalışıyoruz, adeta bir kız kardeşim gibi görüyorum kendisini. Benim diğer arkadaşlardan tek farkım, ben Rum koordinatörlüğünde çalışıyorum.
Kendinizi tanıtabilir misiniz?
Adım Fotis Androniku 2012 den beri Kayıp Şahıslar Komitesinde çalışıyorum. Burada Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlarla birlikte çalışıyoruz.
Yaptığınız iş hakkında bize biraz bilgi verebilir misiniz?
Yaptığımız iş kemikleri incelemek kimliklendirilmesini sağlamaktır. İlk olarak arkeologlar tarafından bulunup getirilen kemikleri inceleriz çoğu zamanda iskeleti birleştiririz çünkü her zaman tam olarak gelinmiyor çok kırıklar oluyor. Yaş, cinsiyet bu gibi şeyleri araştırırız. Ölüm sebebini bilemeyiz çünkü önümüzde bir vücut yoktur sadece kemikler vardır ve biz bunlardan sınırlı şeyler öğrenebiliriz. Şahısların kimliklendirilmesi yapılıyor ve ailelere bilgi veriliyor. Yaptığımız iş çok insancıldır senelerdir kayıp olan insanları ailelerinin içi rahat etmesi içini ve bu insanların artık bir kayıp değilde kimliklendirme yapılıp ailelerine verilmesi ve onlara mezar yapılmasını isteriz.
Haber: Buğçe Dalbay
Fotoğraflar: Mete Azizoğlu
