Cumhurbaşkanlığı Ekonomi Danışma Kurulu’nun “Koronavirüs Salgınının KKTC Küçük İşletmelerine Etkisi ve Alınması Gereken Önlemler” raporu açıklandı.
Araştırma sonuçlarına göre, küçük işletme sahiplerinin yüzde 40’ı işyerleri bir-iki ay daha çalışmaya başlamazsa, tekrar başlamalarının mümkün olmayacağını düşünüyor. İşletme sahiplerinin yüzde 20’si ise, sadece iki hafta daha kapalı kalmaları durumunda, bir daha dükkânlarını açmalarının mümkün olamayacağını belirtti. Raporda, bu veriler ışığında, 6 bin 400 çalışanın kısa bir süre içerisinde işsiz kalması ve geçindirdikleri 25 bin 600 kişinin geçim sıkıntısı çekmesinin ciddi bir risk olduğu yer aldı.
Cumhurbaşkanlığı Ekonomi Danışma Kurulu’nun “Koronavirüs Salgınının KKTC Küçük İşletmelerine Etkisi ve Alınması Gereken Önlemler” raporunda şu bilgiler ve çözüm önerileri yer aldı:
“Üç haftadır faaliyet gösteremeyen küçük işletmeler çok zor durumdadır.
Kapalı olan bu küçük işletmelerde çalışanların büyük bölümü, işletme sahipleri de dahil, gün kazanıp gün harcamaktadır. Bundan dolayı, birikimi olan sadece az sayıda işletme sahibi vardır; bunların oranı sadece %21’dir. Koronavirus salgını nedeniyle işyerlerinin kapanması geriye kalan %79’u hazırlıksız yakalamıştır.
Birikimleri olmamasına ek olarak, küçük işletme sahiplerinin %83’ünün yüklü miktarda aylık taksit, kira ve borç ödemesi de vardır.
Aylık borç ödemelerine ek olarak, küçük işletme sahiplerinin işyeri kirası da oldukça yüksektir: Ortalama 3464 TL; ve yüzde altmışa yakını işyerlerinde kiracı durumundadır. Kiralanan bu işyerlerinin tamamına yakını (devlete ya da Evkaf’a değil) özel şahıslara aittir. Koronavirusten dolayı kepenk açamayan işletmelerin büyük bir bölümü kiralarını ödeyememiştir.
Bu da geçimini kira geliriyle sağlayan dükkân sahiplerinin de zor durumda olduğu anlamına gelmektedir.
Kira ve diğer borçlarını ödeyemeyen esnaf ve zanaatkârlarımızın daha büyük bir sorunu vardır: “Elinizdeki para ile kaç gün daha idare edebilirsiniz?” sorusuna verdikleri cevaplar son derece kaygı vericidir.
Günlük ihtiyaçlarını dahi karşılayamama durumunda kalma tehlikesi ciddi bir tehdittir.
Her 100 küçük işyeri sahibinin 12’sinin, yiyecek almak için parası kalmamıştır;27’si günlük zorunlu ihtiyaçlarını en fazla bir hafta daha temin edebilecektir;226’sının temel ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri birikimleri 2 hafta sonra tamamen tüketecektir;30’u ise en fazla bir ay daha dayanabilecektir.
Bir gün sonra ailesini doyurup doyuramayacağından emin olamamanın ruh sağlığı üzerinde olumsuz etki yapma ihtimali de son derece yüksektir. Bu konuda psikolojik destek sağlanması faydalı olacaktır.
İyi beslenememe hatta açlık son derece ciddi ve vakit kaybetmeden üzerine gidilmesi gereken bir sorun olarak karşımızda durmaktadır.
Araştırma kapsamında görüşülen küçük işletme sahiplerinin hiç birisi çalışanlarını işten çıkarma yoluna gitmediklerini belirtmiş, kendilerine tam maaş ödeyemeseler bile ellerinde olandan çalışanlarının karınlarını doyurmaları için az miktarda da olsa destek olduklarını söylemiştir. Küçük işletme sahipleri, çalışanlarının durumlarının kendilerinden daha kötü olduğunu bilmektedir.
Küçük işyerlerinin bir daha açılamama tehlikesi vardır.
Çalışma kapsamında görüşülen küçük işletme sahiplerinin yüzde 40’ı işyeri açma yasağının ardından her durumda işyerlerini açmaya kararlı olduklarını belirtmiştir. Bunu söyleyenlerin bazıları ekonomik anlamda işlerin toparlanacağına dair ümitli olduğundan değil, başka bir iş yapacak bilgi ve birikimleri olmadığından her durumda devam etmek zorunda olduklarını da ifade etmiştir. %40’ı ise işyerleri bir-iki ay daha çalışmaya başlamazsa, tekrar başlamalarının mümkün olmayacağını düşünmektedir. Bundan da önemlisi, işletme sahiplerinin %20’sinin sadece iki hafta daha kapalı kalmaları durumunda, bir daha dükkânlarını açmalarının mümkün olmayacağını belirtmiş olmasıdır. Bir başka deyişle, 6,400 çalışanın kısa bir süre içerisinde işsiz kalması ve bunların geçindirdiği 25,600 kişinin geçim sıkıntısı çekmesi ciddi bir risk olarak karşımızda durmaktadır.
Araştırmaya katılan küçük işletme sahiplerinin devletten beklentileri vardır:
Dükkânlar kapalı olduğu için çalışamayanlar, bu zor günleri atlatmak için doğrudan nakit/hibe desteğine ihtiyaçları olduğunu belirtmektedir.
İkinci olarak, işten çıkarmadıkları çalışanları için maaş desteği beklemektedirler. Üçüncü olarak, çalışmadıkları süre için sosyal sigorta ödemesi konusunda muafiyet istemektedirler. Dördüncü en fazla talep edilen önlem de çalışmadıkları sürede birikmiş olan borçlarının faizsiz olarak ertelenmesidir.
Küçük işyeri sahiplerinin önceliklerinin ne olduğu konusundaki beklentileri nettir. Aralarında bir görüş birliği vardır. ‘Önce zor günleri atlatalım, sonra işimizi yoluna koyalım’ diye düşünmektedirler.
Devletten beklentileri bunu net bir şekilde ortaya koymaktadır: Kredi kaynaklarına uygun koşullarda ulaşma, vergi indirimi, kira yardımı beklentisi ihtiyaç sırasında aşağılardadır. Çalışanlarının kendilerinden daha ihtiyaçlı olduğunu düşündükleri için de, neredeyse hiçbiri kendileri için gıda yardımını öncelikli beklenti olarak koymamıştır.”
