YAS KAVRAMI PSİKOLOJİ VE MATEM
Kişinin, sevdiği birinin ölümünün ardından acı yaşaması doğal ve kaçınılmaz bir durum olarak kabul edilmektedir. Yaşanılan bu acı deneyim kişiden kişiye ortak bir takım özellikler taşıyabilir.
Her insan sevdiği insandan ölüm ile ayrılacak ve özel duygusal döneme gireceklerdir. Bu süreçte Elisabeth Kübler-Ross yas için 5 evresi başlayacaktır. Bunlar inkar, kızgınlık/öfke, pazarlık, depresyon, kabullenme evrelerinden oluşur. Yas sürecinde önce haber almakla başlar bu haberle bereber ne öldümü inkar süreciyle beraber hayır olamaz böyle birşey imkansız sanki hakikati duymak istemez. Kişi arkasında öfke ve kızgınlıklığın acı içinde izdirapların fırtınaların olduğu dönem başlar. Hayat artık bir şekilde anlam veremez duruma gelir. Sonrasında durgunluk, çökünlük, acı bu dönemden sonra pazarlık dönemi ile beraber madem o yok hayatımda bende böyle olayım düşünerek pazarlık hali başlar.
Süreç, kişinin karakter özellikleri, ölen kişi ile olan bağı ve ölüm şekline göre farklı tepkileri içerir. Ölüm sonrasında yaşanan yas süreci genel anlamda Komplike yas ve Komplike olmayan yas. Komplike olmayan yas; sevilen bir kişin kaybı ardından yaşanan normal ve uyumsal bir yas ve yasın doğal bir süreç olduğunun farkında olduğudur. Komplike yas ise; yaşanan kaybın ardından kişinin abartılı biçimde çökkünlük yaşaması, mutsuzluk, depresif, üzüntülü, uyumsuz davranışlar göstermesi, yoğun ve azalmayan bir keder duygusu içinde boğulması ile ortaya çıkar. Böyle bir yas yaşayan kişi, yas sürecini yaşamakta zorluk çeker ve sürecin belirli bir noktasında zorlanmalar yaşar. Komplike yas sürecinin uzun sürmesi, bir takım fiziksel ve psikolojik problemleri de beraberinde getirir.
Yas döneminde farklı deneyimler ortaya çıkardığı gibi kişilik özellikleri yaşadığı hayat kaygı durumu farklılık gösterebilir. Yas doğal bir deneyim olmakla beraber her insanın kişilik özelliği içinde yaşadığı kültür kaygının nasıl yaşadığı bu deneyimle nasıl olacağını belirler. Yas sürecinde travmatik bir olayla yakınızı kaybettiğinizde deneyim yaşamamız farklı olacaktır. Yaşça sizden büyük olan tanıdıklarınızı kaybettiğinizde ya da sevilen eşinin kaybı farklı bir deneyim olacaktır. Bir annenin evladını kaybetmesi çok farklı bir deneyim sağlayacaktir. Yas süreci kişiden kişiye kültürden kültüre farklılık gösterir.
Komplike yas sürecinde uzamış yas ile bereber depresyon ve yas karıştırılabilir. Yas ve depresyon arasındaki fark ne peki diye düşündüğümüzde evet yas döneminde depresyon hastalığı gibi hayattan zevk alamama mutsuzluk hakimdir. Uzmanlık gerektiren şu noktada depresyonda olan kişi kendini değersiz işe yaramayan olarak algılar. Yas yaşayan kişide bu durum görülmez kendini değersiz ya da işe yaramayan olarak algılamaz. Herkese aynı reçeteyi bir uzman olarak veremiyoruz uzman olarak dikkat edilmesi gereken çok önemli noktalardan biriside örneğin, doğu anadolu kültür açısından bakıldığında toplum yapısının hep beraber olması yasın farklı yaşaması ya da batı tarafında bireylerin kendine daha özgü ve bireysel olması yası farklı deneyimleyecek ve farklı yaşacaklardır. Bu yüzden biz uzmanların bunu göz önünde bulundurması süreç için önem taşımaktadır.
Yas süreci genel olarak süresi bilinmiyor ve yukarda bahsettiğim gibi kişilik özellikleri, kültür gibi etkenler belirleyici rol oynayabiliyor. Bilim insanları bu konuda pek emin olmakla beraber sürecin 6 aydan daha uzun sürmesi yas sürecini yaşayan kişide hayat işlevleri görünmüyorsa sosyal çevresinde mesleğinde kendi özel bakımında bir noktaya gelmiyorsa ya da intihar (özkıyım ) düşünceleri varsa bir uzmandan yardım alınması gerekir. Travma ölümlerinde ve deneyimlerinde yası yaşayan kişilerin bir cinayet, kaza gibi ağır bir şekilde gelen kayıplarda ve deneyimlerde ya da bazen bu olayları duymak bile insanlar için travma oluşturabilir. Bu süreç sonrasında stres ve üzüntüye bağlı olarak travma sonrası stres bozukluğu dahi oluşabilir. Bu yüzden bir psikolog ya da psikiyatriden yardım almak yerinde bir karar olur.
Psk. Gülbahar Dayan
