Kardiyovasküler Hastalıklarda (KVH) Beslenme
KVH’lar dünyada başı çeken ölüm nedenlerindendir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 2016 verilerine göre, 2012 yılında 17.5 milyon kişi KHV’dan dolayı hayatını kaybetmiştir. Bu ölümlerin 7.4 milyonu koroner kalp hastalıkları, 6.7 milyonu ise felç nedeni ile olmuştur.
Kardiyovasküler Hastalıklar Nelerdir?
- Koroner Kalp Hastalığı: Kalp kasını besleyen kan damarlarında görülen hastalık
- Serebrovaskuler Hastalıklar: Beyni besleyen kan damarlarında görülen hastalık
- Periferik Arter Hastalığı: Kol ve bacakları besleyen kan damarlarında görülen hastalık
- Romatizmal Kalp Hastalığı: Streptokok bakterilerin neden olduğu romatizmal ateşin, kalp kasına ve kalp kapakçıklarına hasar vermesi
- Doğumsal Kalp Hastalığı: Doğuştan sahip olunan kalp malformasyonları, anomalileri
- Derin Ven Trombozu ve Akciğer Embolesi: Bacak toplardamarı içerisinde pıhtı oluşması ve bu pıhtının kalp veya akciğerlere gitmesi
Kalp krizleri ve inme genellikle kalp veya beyne giden kan yollarının akut olarak tıkanması sonucu gerçekleşmektedir. Bunun en bilindik sebebi kalbe veya beyne giden kan damarlarının iç cephesinde yağ birikmesidir. İnmeler ayrıca beyne pıhtı atmasıyla da meydana gelebilmektedir.
Kalp krizlerinin ve inmelerin sebebi genellikle, tütün ürünlerinin kullanımı, sağlıksız beslenme ve obezite, fiziksel inaktivite, alkol kullanımı, hipertansiyon, diyabet ve hiperlipidemi (yüksek LDL-Kolesterol, düşük HDL-Kolesterol) gibi risk faktörlerinin birbiriyle kombinasyonu sonucu oluşmaktadır.
Risk Faktörleri Nelerdir?
Genetik yatkınlık kalp hastalıklarının görülmesinde önemli bir faktör olmakla birlikte, birçok insan için diğer risk etmenleri önemli rola sahip olmaktadır. Bu risk faktörleri;
- Yaş (kadınlarda ≥55, erkeklerde ≥45)
- Ailede kalp hastalığı geçmişi (birinci derece akrabalardan kadında 65, erkekte 55 yaşından önce koroner arter hastalığı öyküsü)
- Tütün ürünleri kullanımı
- Yüksek kan basıncı (Hipertansiyon, >140/90 mmHg)
- Hiperkolesterolemi (LDL-Kolesterolün >130 mg/dl’in, total kolesterolün >200m mg/dl)
- Düşük HDL-Kolesterol değerleri (<40 mg/dl)
- Şeker hastalığı
- Şişmanlık
- Stres
- Aşırı alkol tüketimi
- Fiziksel inaktivite
- Kadınlarda menapoz
Nasıl Beslenilmeli?
Yapılan araştırmalar enerji kısıtlanması ile birlikte uygulanan Akdeniz tipi beslenme şeklinin, batı tarzı beslenme şekline sağlıklı bir alternatif olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca Akdeniz tipi beslenme şeklinin sağlıklı, aşırı kilolu, diyabet ve kalp hastası olana kişilerin yaşam kalitesini ve süresini artırdığı görülmüştür. Akdeniz tipi beslenme şekli trigliserit sevilerini düşürmekte, HLD-kolesterol dediğimiz, iyi kolesterol seviyeleri ile vücutta insülin duyarlılığını artırmaktadır.
Akdeniz Tipi Beslenme
Akdeniz tipi beslenme genel olarak sebze, meyve, balık ve tam tahıllardan zengin, aşırı tüketimi sağlığa zararlı olan yağlardan fakir bir beslenme şeklidir. Ayrıca Hayvansal yağlar yerine zeytin yağı gibi bitkisel yağların kullanılması desteklemektedir.
Akdeniz Tipi Beslenme şeklinin temel bileşenleri;
- Meyve ve Sebze tüketiminin artırılması,
- Beyaz undan elde edilmiş tahıl ürünleri yerine, tam tahıl ürünlerin tercih edilmesi,
- Atıştırmalık olarak kuruyemiş tercih edilmesi,
- Tereyağı yerine zeytin yağı ve diğer bitkisel yağların tercih edilmesi,
- Lezzet vermek için tuz yerine baharatların kullanılması
- Kırmızı et ve yağlı etlerin tüketiminin azaltılması,
- Haftada en az 2 kere balık tüketimi,
- İsteğe göre ılımlı miktarda kırmızı şarap tüketimi şeklinde olmaktadır.
Akdeniz Diyetine Uyum İndeksi (KIDMED)
Akdeniz diyetine uyumu ve beslenme alışkanlıklarını ölçümek için Serra-Majem ve arkadaşları tarafından geliştrilen KIDMED indeksi, 12’si olumlu 4’ü olumsuz olmak üzere toplamda 16 sorudan oluşmaktadır. Olumlu sorulara verilen evet cevabı için +1, olumsuz sorulara verilen evet cevabı için ise -1 şeklinde puanlanmakta ve toplamda 0-12 arası bir puan elde edilmektedir.
| Akdeniz Diyetine Uyumu İndeksi (KIDMED İndeksi) | |||
| Evet | Hayır | ||
| 1 | Hergün meyve veya taze sıkılmış meyve suyu tüketirim | ||
| 2 | Hergün ikinci bir meyve daha tüketirim | ||
| 3 | Düzenli olarak günde bir kez taze veya pişmiş sebze tüketirim. | ||
| 4 | Günde birden fazla taze veya pişmiş sebze tüketirim | ||
| 5 | Düzenli olarak balık tüketirim (haftada en az 2-3 kez). | ||
| *6 | Fast-food tarzı restorantlara (hamburger) haftada bir kereden fazla giderim. | ||
| 7 | Baklagilleri severim ve haftada bir kereden fazla tüketirim. | ||
| 8 | Makarna ve pilavı hemen hemen hergün tüketirim (haftada 5 veya daha fazla). | ||
| 9 | Kahvaltıda tahıl (ekmek) veya tahıl ürünleri (tahıl gevreği) tüketirim | ||
| 10 | Düzenli olarak kuruyemiş tüketirim (haftada en az 2-3 kez). | ||
| 11 | Evde zeytinyağı kullanırım. | ||
| *12 | Kahvaltı yapmam. | ||
| 13 | Kahvaltıda süt ve süt ürünleri tüketirim. (süt, yoğurt, peynir, kefir vb.) | ||
| *14 | Kahvaltıda hazır fırın ürünleri veya hamur işleri tüketirim. | ||
| 15 | Günlük olarak 2 bardak süt/yoğurt ve/veya 1 büyük dilim (40g) peynir tüketirim. | ||
| *16 | Tatlı, şeker ve şekerlemeleri günde birkaç kez tüketirim. | ||
* sorular olumsuz sorular olmaktadır
| ≤3 puan ise çok
düşük beslenme kalitesi (düşük) |
4-7 arası puan Akdeniz diyetine
uygunluğunun geliştirilmesi gerektiği (orta) |
≥8 puan
optimal Akdeniz diyeti (iyi) |
Diyetisyen Zeki Çağın Onbaşı
KAYNAKLAR
- Samur G., Kalp Damar Hastalıklarında Beslenme, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Klasmat Matbaacılık, Yayın No: 728, Şubat 2008
- Eilat-Adar S., Sinai T., Yosefy C., Henkin Y., Nutritional Recommendations for Cardiovascular Disease Prevention, Nutrients 2013, 5, 3646-3683; doi:10.3390/nu5093646.
- Cardiovascular diseases (CVDs) Fact Sheet, World Health Organization, September 2016, http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs317/en/, son erişim tarihi 01.05.2017
- Kabaran S., Gezer C., Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ndeki Çocuk ve Adolesanlarda Akdeniz Diyetine Uyum ile Obezitenin Belirlenmesi, Türkiye Çocuk Hast Derg/Turkish J Pediatr Dis / 2013; 1: 11-20
- Mayo Clinik Staff, Mediterranean diet: A heart-healthy eating plan, http://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/in-depth/mediterranean-diet/art-20047801?pg=1, son erişim tarihi 05.2017
