Polonya’yı defalarca uyarmasına rağmen beklediği yanıtı alamayan Avrupa Birliği Komisyonu, tarihinde ilk kez bir üye ülke için resmi yaptırım mekanizmasını devreye sokma kararı aldı.
Polonya hükümetinin yargıyı siyasi denetim altına alma yönündeki girişimlerini AB ilke ve değerlerinin ciddi ve sistematik ihlali olarak gören Komisyon, ‘nükleer opsiyon’ olarak da adlandırılan AB Antlaşması’nın 7’nci maddesini aktive etti. Sembolik açıdan son derece önemli olan bu adımla başlatılan sürecin pratikte de sonuna kadar götürülmesi durumunda Polonya’nın AB’deki oy hakkı askıya alınabilir.
Polonya’nın Yüksek Mahkeme ve Yargı Konseyi’nde yapmak istediği düzenlemeler, iktidar partisinin gerek yargıçlar gerekse mahkemeler üzerinde etki sahibi olması sonucu doğuracağı gerekçesiyle Brüksel tarafından yoğun şekilde eleştiriliyordu. Yaklaşık iki yıldır Polonya hükümeti tarafından atılan adımların yargı bağımsızlığı ve güçler ayrılığı ilkesine aykırı olduğu yönünde uyarıda bulunan AB Komisyonu Birinci Başkan Yardımcısı Frans Timmermans, kararın alınmasının ardından yaptığı açıklamada, endişelerinin derinleştiğini belirterek, “7’nci maddeyi kalbi buruk şekilde aktive ettik ancak olgular bize başka seçenek bırakmadı. Başka opsiyonumuz yoktu” dedi.
Yapıcı diyaloğa hazır olduklarını ancak şu ana kadar yeni Polonya hükümetinin eski hükümetle aynı sinyalleri verdiğine dikkat çekerek, “Bunu Polonya ve Polonya halkı için yapıyoruz” dedi. Güçler ayrılığının sınırlanması halinde hukukun üstünlüğünün ve AB’nin tümünün düzgün işleyişinin bozulacağı uyarısında bulunan Timmermans, Polonya hükümetinin üç ay içinde adım atması halinde önerinin gözden geçirileceğini söyledi.
AB Komisyonu, Polonya’dan ilgili yasaları değiştirmesini, Anayasa Mahkemesi’nin bağımsızlığını ve meşruiyetini yeniden sağlamasını ve yargının meşruiyetini zedeleyici açıklamalardan kaçınmasını istedi.
Sembolik kalabilir
Fransa ve Almanya’nın desteğini alarak yaptırım sürecine start veren AB Komisyonu’nun kullandığı ‘nükleer opsiyonun’ etkisinin sembolik güç gösterisi düzeyinde kalma olasılığı oldukça yüksek. Polonya hükümetinin geri adım atmaması durumunda sürecin sonuçlandırılabilmesi için her şeyden önce Komisyon’un kararına 22 üye devletin destek vermesi gerekiyor. Bu sayıda AB ülkesi açık şekilde ciddi ihlal riski olduğuna kanaat getirirse sürecin belirleyici ve daha zorlu olan ikinci aşamasına geçilecek.
Veto olasılığı yüksek
Polonya’yı, gerekli adımları atana kadar, oy hakkından mahrum bırakılabilecek yaptırım kararının alınabilmesi için oybirliği gerekiyor. Mevcut ortamda oybirliği ihtimali ise sıfıra yakın. Bunun en önemli nedeni ise Macaristan’ın daha şimdiden bu yönde bir kararı veto edeceğini açıklamış olması.
Sovyet vurgusu
Polonya’daki yasal düzenlemeler sadece AB’de rahatsızlık yaratmıyor. Avrupa Konseyi’nin danışma organı olarak görev yapan ve başta anayasal düzeydekiler olmak üzere yasal konularda görüş bildiren Venedik komisyonu da bu düzenlemeler hakkında olumsuz görüş bildirdi. Komisyon’un konuya ilişkin görüşünde, “Önerilen Polonya sistemi, eski Sovyet sistemiyle tam olarak özdeş olmamakla birlikte çok fazla benzerlik içeriyor” tespiti yapılıyor.
